In opdracht van VOTOB en VEMOBIN heeft bureau CIEP (Clingendael International Energy Programme) een kwantitatieve studie uitgevoerd. Hierbij wordt getracht de mogelijke impact voor Nederland in te schatten van de EU-oliesancties voor Russische ruwe olie en olieproducten. De sancties voor ruwe olie zijn ingegaan op 5 december 2022 en op 5 februari 2023 gaan de sancties in voor de olieproducten.

De Nederlandse samenvatting van het rapport leest u hier
Het gehele Engelstalige rapport leest u hier

Einde integratie oliesectoren

Met het ingaan van de sanctiemaatregelen op 5 december 2022 en 5 februari 2023, komt er een einde aan de integratie van de EU en Russische oliesectoren (met enkele uitzonderingen voor pijpleidingimporten). In plaats van het betrekken van olie en olieproducten uit Rusland zal de EU andere bronnen van ruwe olie en olieproducten moeten vinden. Voorafgaand aan de oorlog in Oekraïne betrok de EU ongeveer een kwart van de olie-importen uit Rusland en ook substantiële volumes aan olieproducten.

Rol Nederland

Nederland speelt een belangrijke rol in het importeren en bewerken van ruwe olie en het in kleinere hoeveelheden vervoeren (break bulk) per pijpleiding of schip naar andere markten in Noord West Europa, zoals België en Duitsland. Daartoe wordt gebruikt gemaakt van opslagcapaciteit en de diverse mogelijkheden om de ruwe olie te vervoeren. Nederland beschikt ook over ruime raffinagecapaciteit (in vergelijking tot de binnenlandse vraag) waar ruwe olie wordt verwerkt tot olieproducten zoals kerosine, nafta (grondstof voor chemie), benzine, diesel, stookolie en andere producten. Door de knooppuntfunctie van Nederland is Nederland in staat om de olieproducten verder te verwerken op specificatie van klanten in binnen- en buitenland en te transporteren naar distributiepunten in Nederland, de relevante markten in Noord West Europa en internationale markten. Daartoe beschikt Nederland over een uitgebreide capaciteit aan opslagfaciliteiten voor olie- en chemische producten.

Mogelijke impact olieboycot op ruwe olie aanvoer

1. Meer overslag tussen schepen op de oceaan kan leiden tot:

• Meer olie in het milieu; doordat ‘spills’ ver weg van gespecialiseerde bedrijven op het gebied van transshipment plaatsvinden en het snel opruimen van eventuele lekkages verhinderen.

• Meer gebruik van schepen die zich onttrekken aan Europese verzekerings- en financieringsmarkt en de eisen die worden gesteld aan veilig vervoer van ruwe olie en olieproducten.

2. Door reorganiseren van de logistiek zijn producten langer onderweg en dan niet beschikbaar voor verwerking en consumptie

• Dit zorgt ook voor een andere logistieke vraag en opslagvraag;

• Er ontstaat een grotere vraag naar tankers;

• De logistiek verandert van een relatief efficiënt logistiek internationaal aanvoersysteem naar een inefficiënter systeem.

3. De kwaliteit olie die wordt ingevoerd heeft een andere kwaliteit.

• Dit heeft gevolgen voor de productie van raffinaderijen. Zij produceren relatief meer benzine en minder gasolie, diesel en kerosine. En er wordt al een krappe markt voor diesel voorzien.

Mogelijke impact op aanvoer EU-olieproduct

• Meer import uit het Midden-Oosten, India, China en de VS, waardoor een grotere afhankelijkheid ontstaat van genomen beleidsmaatregelen door die landen;
  
  
• De EU-markt voor olieproducten is krap, vooral voor diesel en de sancties zullen deze markt verder verkrappen. Commerciële voorraden van gasolie/diesel zijn afgelopen jaar al laag geworden in zowel de VS als Europa.
  
  
• De verschillen in benadering van de implementatie van de sanctiepakketten op zowel ruwe olie als de olieproducten door de verschillende EU-lidstaten kunnen leiden tot een ongelijk speelveld binnen de EU.

Conclusie

De sancties creëren de grootste knelpunten voor olieproducten, met name diesel, als gevolg van de andere chemische samenstelling van de ruwe olie-importen, de inelastische vraag van transport, de post-2020 specificaties voor scheepvaartbrandstoffen, de kosten van aardgas in het verwerken van ruwe olie (inclusief waterstof), en de aanstaande tekorten in het scheepsvervoer van ruwe olie en olieproducten over langere afstanden.

Door de al lage commerciële voorraden en het hoge overslagtempo van olieproducten (net-op-tijd) zal een nog krapper aanbod, als gevolg van de sancties, sneller zorgen voor een beroep op de strategische voorraden.

Ondanks de huidige energiecrisis, blijven de investeringsplannen voor energietransitie projecten door de bedrijven in de olie- en industriesector overeind. Wel is er zorg over de toekomstige transitie naar de inzet van koolstofarme moleculen door een mogelijk versneld tempo van de-industrialiseren. Dit komt met name door de hoge gasprijzen. De chemische industrie in Nederland heeft beperkte mogelijkheden om een andere brandstof in te zetten. Hiermee wordt het speelveld met Duitsland ongelijker. Het is belangrijk voor de energietransitie om het industriële vliegwiel te behouden zodat de doelstellingen voor koolstofarme energiedragers intact blijft en de voorziene stromen op gang blijft helpen.